Projecten
Er zijn diverse projecten waar ik eindverantwoordelijk voor ben geweest, of waaraan ik heb meegewerkt. Hieronder wordt een selectie toegelicht.
Zilver uit zee
Edelmetaal dat is opgedoken uit zee kan ons veel over de cultuur van onze voorouders leren. Het metaaloppervlak is echter gevoelig voor corrosie, waardoor relevante informatie kan verdwijnen. Het doel van dit project is om de beste manier te vinden om met het edelmetaal om te gaan na opgraving, zodat er zo min mogelijk informatie verloren gaat.
Om te kijken welke informatie met welke analytische techniek te verwachten valt, zullen er zo’n tien geselecteerde zilveren voorwerpen uit een 17e-eeuws scheepswrak ('Palmhoutwrak') worden onderzocht.
Ik ben onderdeel van dit door NWO-gesubsidieerde project ('AMOR'), dat een samenwerking is tussen de Universiteit van Amsterdam en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Half 2022 zal het worden afgerond, maar in de tussentijd zullen er via verschillende kanalen resultaten worden gepresenteerd. Hou mijn Linkedin en Academia in de gaten!
Achterhalen van prehistorische bijlrecepten
In de bronstijd werden bepaalde voorwerpen op specifieke plekken achtergelaten (‘depositie’). Maar wat maakt een object nu geschikt voor depositie? De bronzen bijlen die in Hoogeloon zijn gevonden, lijken nooit bestemd geweest voor gebruik. Is dat terug te zien aan hun maakwijze, samenstelling en kwaliteit?
Metals Inc. is gevraagd om mee te werken aan metallografisch onderzoek naar deze bijlen, in samenwerking met de Universiteit Leiden. Dit project is nog in uitvoering.
Maakwijze ijzeren wapenwant
Tijdens opgravingen in de spoorzone van Delft zijn delen van een middeleeuwse 14e/15e eeuwse ijzeren wapenwant (of: harnashandschoen) gevonden. Daarop bevinden zich ook enkele klinknagels, en ook zijn een bijbehorende gesp en leerresten gevonden. Uit C14-analyse van dit leer komen twee mogelijke dateringen, namelijk eind 14e of begin 15e eeuw. Hoe is deze vroege harnashandschoen gemaakt, en kan op basis van metaalanalyse een betere datering worden gegeven?
Hiervoor heeft Metals Inc.in opdracht van Archeologie Delft XRF-metingen uitgevoerd en niet-geconserveerde snippers van de want gebruikt voor metallografisch onderzoek. Het rapport is hier te vinden.
Meten van coatingdikte
Wat zegt de coatingdikte over de effectiviteit van een conserveringsbehandeling op metaal? En welke technieken kun je gebruiken om die dikte te meten?
Dit zijn onderzoeksvragen uit een groot Europees project binnen het cultureel erfgoed (IPERION). Metals Inc. heeft elektronen-microscopie gebruikt om diktes van verschillende afdeklagen op ijzeren proefplaatjes te meten.
Sikkel uit nederzettingscontext
In 2016 is er op een toekomstig bedrijventerrein in Tilburg een opgraving gedaan om meer inzicht te krijgen in de laatste prehistorische bewoningsfase op die plek. Daarbij is een sikkel in een nederzettingscontext aangetroffen. Dat is bijzonder voor Nederland, waar dit soort voorwerpen meestal in graven of natte plaatsen worden gevonden.
Dat roept vragen op: waarom lag deze nu juist hier? En is de sikkel intensief gebruikt of niet?
Metals Inc. heeft in opdracht van Archol B.V. materiaalkundig onderzoek uitgevoerd om deze vragen te helpen beantwoorden. Het volledige rapport van Archol B.V. is hier te downloaden. Mijn rapport staat hier.
.jpg "Geëtste dwarsdoorsnede van een gecorrodeerde bronzen kram uit Zevenbergen. Foto: Janneke van der Stok.")
Hoeveel informatie kunnen we uit gecorrodeerd archeologisch brons halen? Op die vraag heb ik tijdens mijn promotieonderzoek antwoord gezocht, en gevonden. De resultaten zijn hier online te lezen in mijn proefschrift, wat ook hier te downloaden is.
Tussenresultaten zijn online gepubliceerd op Kennis voor Collecties. Een uitgebreide publicatie over het onderzoek naar de krammen uit Zevenbergen is online te lezen op de website van Sidestone Press, met onder andere mijn bijdrage in hoofdstuk 9. Die overigens ook hier te downloaden is. En hier een stuk voor niet-ingewijden.
meer lezen
Curly malachite
Wat is toch die groene spaghetti die archeologen en conservatoren regelmatig op brons uit graven tegenkomen? Wij hebben een tipje van de sluier opgelicht. Het blijkt dat het hier gaat om zogenaamd krullend malachiet (ofwel curly malachite), een corrosieproduct dat in een vochtige omgeving groeit waar koper en carbonaat in de goede verhouding aanwezig zijn. En dat gebeurt op veel plekken, in kopermijnen bijvoorbeeld. En waarschijnlijk zorgt de omgeving van een graf er voor dat de groene krullen vrij makkelijk ontstaan.
De resultaten van het onderzoek zijn online gepubliceerd op e-Preservation Science en ook hier te downloaden. Een stukje speciaal geschreven voor niet-ingewijden is hier te vinden.
Magnetisch bronzen kanon
Normaal gesproken is brons niet magnetisch. Maar twee recente waarnemingen aan 17e-eeuwse Nederlandse kanonnen in Lelystad zijn dan raadselachtig. Niet alleen aparte corrosieverschijnselen werden aangetroffen, ook bleek het oppervlak overal op het kanon een magnetische aantrekkingskracht te vertonen, die ook overal ongeveer even sterk leek.
Dat vereiste nader onderzoek, waaraan ik heb meegewerkt. De conclusie was, dat er ijzer in de kanonnen is terechtgekomen. Waarschijnlijk niet met opzet, maar als resultaat van slecht verfijnde grondstof en/of het gebruik van gerecycled materiaal.
Deze vondst is gepresenteerd en gepubliceerd tijdens het International Symposium of Archaeometry in 2012. Een kort stuk voor niet-ingewijden is hier te vinden. Meer informatie is ook te vinden op Kennis voor Collecties
IJzeren baar uit scheepswrak
Een groot deel van de lading van een gezonken 17e-eeuws Nederlands schip (‘Aanloop Molengat’) bestond uit ijzeren baren. Onderzoek naar deze baar vormde een onderdeel van de synthese over het schip, zijn lading en positie binnen de handel van die periode.
Het blijkt dat het ijzer op een manier gesmeed is zoals gebruikelijk was in Zweden en Duitsland in die tijd. Dat levert waardevolle aanknopingspunten voor handelsroutes op.
Het artikel over de uitgewerkte synthese is te lezen op www.jalc.nl en hier te downloaden.
Tin uit de Delftse stadsgracht
In 2010 is in de voormalige stadsgracht van Delft een set van meerdere tinnen kannen en borden gevonden. Het vaatwerk dateert uit de 16e eeuw en is gebutst, vertrapt en verwrongen voordat het in de gracht gedeponeerd is. De borden en kannen lijken allen nagelnieuw - freessporen van de productie zijn nog te vinden en sporen van gebruik en slijtage zijn er niet. Waarom zijn deze objecten in zo'n grote getale op deze manier in de stadsgracht terechtgekomen?
Om deze vraag te beantwoorden heeft Metals Inc. in opdracht van Archeologie Delft onderzoek gedaan door middel van XRF-metingen en merktekenanalyse.
Het lijkt erop dat een verkoper zijn (Haagse) waar illegaal in Delft probeerde te verkopen, en daarvoor gestraft is met het stukslaan van het vaatwerk. Daarbij is het ook denkbaar dat de mogelijk onjuiste tin-lood-verhouding aanleiding gaf tot straf.
Het tinnen vaatwerk is tentoongesteld geweest in de expositie ‘Delft Bouwt’ in 2012. Daar werd in een interactief boek ook bovenstaand verhaal verteld. Het volledige rapport is hier te downloaden.
In 1937 werden er vier Alfa Romeo 12C's gemaakt, en sindsdien heeft één daarvan geschiedenis geschreven. Coureur Achille Varzi heeft in zijn 12C/316 gereden, coureur Clemar Bucci heeft de auto op onbekende wijze, maar waarschijnlijk via Evita Perón, in handen gekregen. Maar Bucci bleek in de jaren 90 twee van deze auto's te hebben.
De carrosserie en het chassis van één daarvan heb ik onderzocht. De conclusie? Er zijn geen feiten die de historie van de Alfa Romeo 12C/316 tegenspreken: het lijkt er op dat het hier om de authentieke, roemruchte auto gaat. Publicaties zijn verschenen in De Ingenieur en Engelstalig in Delft Integraal.
meer lezen
Waren deze bronzen bijlen uit de Late Bronstijd functioneel of niet? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, heb ik materiaalkundig onderzoek verricht aan monsters van een aantal Geistingen bijlen tijdens mijn master-eindproject. Op deze manier konden mogelijke productieprocessen worden vastgesteld. Doordat hierdoor meer duidelijkheid is ontstaan over de functie van deze bijlen in de prehistorie, heeft de verzameling voorwerpen extra betekenis gekregen.
Het complete verslag is hier te downloaden. Daarnaast zijn er publicaties te vinden in JALC (online te lezen op www.jalc.nl en hier te downloaden) en in ATUATUCA.
meer lezen